Zakład i placówka handlowa ”które prowadzą działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku”.
Ustawa o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (art. 10 - 11 u.o.h.w.ś)
O zakładzie prowadzącym działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku można twierdzić wówczas, gdy zespół wyodrębnionych obiektów materialnych przedsiębiorstwa wiąże się z działalnością kulturalną, sportową, oświatową, turystyczną lub wypoczynkową.
Placówka handlowa ma się znajdować „w” takim zakładzie. Rację ma skarżący, że zakład o profilu np. sportowym musi być jednostką główną, a placówka handlowa powinna się mieścić w ramach tego zakładu – nie odwrotnie.
Postanowienie SN z dnia 22 lutego 2024 r., III KK 593/23
Standard: 77579 (pełna treść orzeczenia)
Zakaz „handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele lub święta”, a także „powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem” wynika z art. 5 ustawy. Liczne wyjątki od powyższego zakazu określone są zaś w art. 6 ustawy. Należy do nich m. in. handel, wykonywanie czynności związanych z handlem, powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywanie czynności związanych z handlem „w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku” (art. 6 ust. 1 pkt 10).
Ustawa o ograniczeniu handlu definiuje pojęcie „placówki handlowej”, przez którą należy rozumieć „obiekt, w którym jest prowadzony handel oraz są wykonywane czynności związane z handlem, w szczególności: sklep, stoisko, stragan, hurtownię, skład węgla, skład materiałów budowlanych, dom towarowy, dom wysyłkowy, biuro zbytu - jeżeli w takiej placówce praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych” (art. 3 pkt 1 ustawy o ograniczeniu handlu). Z kolei „zakład” prowadzący działalność odpowiednio w zakresie: kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku, nie został zdefiniowany w przedmiotowej ustawie.
wykładnia przepisu art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o ograniczeniu handlu, w myśl której istnieje zależność funkcjonalna pomiędzy placówką handlową o zakładem, w którym owa placówka się mieści, nie stanowi wykładni rozszerzającej.
Należy wskazać, że co prawda ustawa o ograniczeniu handlu nie definiuje pojęcia „zakładu” (a tym bardziej „zakładu prowadzącego działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku”), ale w doktrynie prawa gospodarczego podejmowano próby odczytania jego znaczenia. A. Doliwa zdefiniował „zakład” jako „wewnętrzna jednostka organizacyjna przedsiębiorcy, samodzielna w działaniach gospodarczych, majątkowych, personalnych i organizacyjnych, ale pozbawiona odrębności (samodzielności) prawnej” (A. Doliwa, w: T. Mróz, M. Stec (red.), Prawo gospodarcze prywatne, Warszawa 2016, s. 45). Z kolei W. Pawlak przyjął, że zakładem w rozumieniu prawa cywilnego jest „zorganizowany zespół obiektów majątkowych, tworzących pewną całość, służącą do osiągnięcia określonych celów gospodarczych, jeżeli zespół ten nie posiada odrębnej osobowości prawnej. Zakład jako zorganizowana część istnieje w ramach całości, jaką jest przedsiębiorstwo” (W. Pawlak, w: J. Gudowski (red.), Komentarz do k.c., 2021, teza 17 do art. 55[1]).
Z powyższego wynika, że o zakładzie prowadzącym działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku można twierdzić wówczas, gdy zespół wyodrębnionych obiektów materialnych przedsiębiorstwa wiąże się z działalnością kulturalną, sportową, oświatową, turystyczną lub wypoczynkową. Nie można twierdzić, że prowadzenie działalności sportowej polegające na umieszczeniu określonych sprzętów do placówki handlowej czyni z niej „zakład prowadzący działalność sportową”. Należy zwrócić nadto uwagę, że placówka handlowa ma się znajdować „w” takim zakładzie. Rację ma skarżący, że zakład o profilu np. sportowym musi być jednostką główną, a placówka handlowa powinien się mieścić w ramach tego zakładu – nie odwrotnie. Zasadnie przyjęto zatem w literaturze, że „prowadzona na terenie placówki handlowej działalność handlowa ma być funkcjonalnie podporządkowana zakładowi, w tym sensie, że celem prowadzenia placówki handlowej jest zwiększenie użyteczności oraz atrakcyjności zakładu. Zakład pozostaje tutaj jednostką nadrzędną, a działalność handlowa jest uboczna i subsydiarna. Po drugie, placówka handlowa z punktu widzenia przestrzennego znajdować ma się na terenie zakładu. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie, by w sposób legalny przedsiębiorca mógł korzystać z wyłączenia z art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o ograniczeniu handlu” (zob. Ł. Duśko, M. Szurman, Placówka handlowa w zakładzie prowadzącym działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku – wykładnia wyjątku od zakazu handlu w niedziele i święta, „Palestra” 2022, nr 10).
Odwołując się do wykładni systemowej należy spostrzec, że sformułowanie „w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku” występuje w Kodeksie pracy od dnia jego wejścia w życie, tj. od 1 stycznia 1975 r. Zgodnie z art. 151[10] pkt 9 k.p. (poprzednio art. 138 k.p.) „niedziela oraz święta określone odrębnymi przepisami są dniami wolnymi od pracy”. Z kolei art. 15110 pkt 9 lit. h. k.p. (poprzednio art. 139 k.p.) przewiduje, że „praca w niedziele i święta jest dozwolona przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku”. Z punktu widzenia polityki społecznej państwa najpierw ustanowiono możliwość prowadzenia określonych działalności, a następnie umożliwiono działanie na ich terenie placówek handlowych. W literaturze oceniono, że ratio tej regulacji stanowiła chęć zwiększenia atrakcyjności i użyteczności zakładów, skoro odtąd świadczone na ich terenie usługi są pełne i kompleksowe, co wpływa na zwiększenie zainteresowania oraz zadowolenie ich potencjalnych użytkowników (zob. Ł. Duśko, M. Szurman, Placówka…).
Warto ponadto zwrócić uwagę, że ustawodawca przewidział dopuszczalność handlu w niedzielę i święta również w placówkach handlowych „w zakładach hotelarskich” (art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy) oraz „w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych” (art. 6 ust. 1 pkt 12 ustawy). Oznacza to, że we wszystkich przypadkach chodzi o placówki handlowe, które mają działać w ramach większej, zorganizowanej całości o określonym profilu. Konieczne jest przy tym podkreślenie, że nie chodzi o kryterium „przeważającej działalności”, które zostało zawarte w innych grupach wyjątków od zakazu handlu w niedziele i święta (art. 6 ust. 1 pkt 2, 5, 6, 7, 28, 29, 30 ustawy). To jednak, że w przypadku art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy nie posłużono się kryterium „przeważającej działalności”, nie oznacza, że prowadzenie działalności w zakresie np. sportu uprawnia do korzystania z wyłączenia. Grupa wyłączeń, w przypadku których ustawodawca użył kryterium „przeważającej działalności”, jest sformułowana w całkowicie inny sposób (np. art. 6 ust. 1 pkt 28: handel „w piekarniach, cukierniach i lodziarniach, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi”). W przypadku, który stanowi tło przedmiotowej sprawy, nie chodzi zaś ani o „przeważającą działalność” w znaczeniu materialnym, ani o formalne prowadzenie danej działalności przez przedsiębiorcę, ale o to, czy placówka handlowa znajduje się „w zakładzie”, który prowadzi działalność w zakresie sportu. Stąd bezprzedmiotowe byłyby analogie do innych spraw, w których Sąd Najwyższy wykładał zakres ograniczania handlu w niedziele i święta (zob. postanowienie SN z dnia 26 maja 2021 r., I KZP 15/20; wyrok SN z dnia 24 lutego 2022 r., II KK 486/21).
Ze względu na powyższe argumenty należy stwierdzić, że Sąd odwoławczy niezasadnie skoncentrował się na kwestii rozmiarów działalności spółki A. w zakresie sportu. Bez znaczenia dla sprawy jest również fakt, że w innych przypadkach ustawodawca użył kryterium „przeważającej działalności”. Po drugie, Sąd nietrafnie przyjął, że skoro brak jest w ustawie definicji „zakładu prowadzącego działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku”, a „w sumie jeden z rodzajów działalności może mieścić się w ramach innej działalności, wewnątrz niej”, to handel może odbywać się w sklepie „równolegle” z inną działalnością. Sąd pominął bowiem w swoich rozważaniach kwestię tego, że „placówka handlowa” ma znajdować się „w zakładzie” o określonym profilu działalności. Przyjęcie tej perspektywy mogłoby doprowadzić Sąd II instancji do całkowicie odmiennych wniosków, które wciąż nie stanowiłyby nadmiernie rozszerzającej wykładni zakazu handlu w niedziele i święta.
Wyrok SN z dnia 13 września 2023 r., III KK 155/23
Standard: 76536 (pełna treść orzeczenia)
Skoro w punkcie 10 tego przepisu przewidziane zostało, że zakaz handlu nie obowiązuje w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku, to nie uprawnione jest doszukiwanie się „ukrytych” powiązań i proporcji pomiędzy działalnością placówki handlowej i zakładu. Tym bardziej, iż ustawodawca nie wprowadził definicji legalnej „zakładu”, o którym tu mowa, jak też nie uzależnił możliwości takiej działalności od spełnienia dodatkowych kryteriów w odniesieniu do sytuacji, w której zarówno placówkę handlową, jak i „Klub Czytelnika” prowadzi ten sam podmiot w tym samym miejscu, zatrudniając w tym celu tych samych pracowników.
„Odkodowywanie intencji” ustawodawcy w odniesieniu do art. 6 ust. 1 punktu 10 poprzez wskazywanie na dodatkowe wymogi związane ze szczególnym rodzajem dóbr i produktów, których sprzedaż miałaby wyłączenia umożliwiać, jak też wskazywanie określonych relacji przestrzennych, czy funkcjonalnych określonych w pozostałych przewidzianych „wyjątkach od reguły” jest to bezpodstawne i nie może być skuteczne. Z tego też powodu uznać należy, że odwoływanie się do wykładni funkcjonalnej, czy systemowej w takim przypadku nie ma żadnych racjonalnych podstaw. Przepis skonstruowany jest bowiem w taki sposób, że w żadnym razie nie uprawnia do twierdzenia, iż pomiędzy ową placówką a zakładem musi istnieć jakakolwiek zależność funkcjonalna, tj. by zakład miałby stanowić jednostkę nadrzędną na terenie, której placówka handlowa będzie usytuowana. Nadto treść tej regulacji nie zawiera wskazania uprawniającego do twierdzenia, że placówka handlowa miałaby stanowić „uzupełnienie” dla działalności jednostki nadrzędnej. Ustawa obowiązuje od dłuższego czasu, jej zapisy są ogólnie znane, także to, w jaki sposób są odczytywane. Tym samym, uznając, że mamy do czynienia z racjonalnym ustawodawcą, przyjąć należy to, że gdyby istotnie intencja była taka, jak to wskazał apelujący, to nic nie stało na przeszkodzie, by zapis doprecyzować, wprowadzając wskazane kryterium zależności, czy też określenie relacji między poszczególnymi rodzajami działalności, tj. dominującej i tej uzupełniającej ją. Tym bardziej, że przecież taka nowelizacja art. 6 ust. 1 - 4 ustawy z 10 stycznia 2018r. miała już miejsce w odniesieniu do pkt 7, 14, 24 i 32.
Z powyższych powodów zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu I instancji, że zakaz handlu, o którym mowa w art. 5, nie obowiązuje również w przypadku kiedy, z uwagi na niemożność rozdzielenia przestrzennego i funkcjonalnego obu rodzajów działalności, są one prowadzone równolegle w tym samym miejscu oraz przez te same osoby bez względu na to, która z nich uznana by została za dominującą. Taki sposób funkcjonowania stanowi zatem tę działalności, o której mowa w art. 6 ust 1 pkt 10 ustawy z 10 stycznia 2018r.
Wyrok SO w Świdnicy z dnia 22 marca 2023 r., IV Ka 106/23
Standard: 76538 (pełna treść orzeczenia)
o ile w przepisach art. 6 ust. 1 pkt 2, 5, 6, 7, 28, 29, i 30 ustawodawca posłużył się pojęciem działalności przeważającej - w rozumieniu nadanym przez art. 6 ust. 2 cytowanej ustawy - nad działalnością o charakterze handlowym, to nie zdecydował się on na taki zabieg w przypadku zakładów prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku.
Zakładając racjonalność ustawodawcy, uznać należy, że skoro przewidziane w art. 6 ust. 2 ustawy kryterium ilościowe zostało w przypadku art. 6 ust. 1 pkt 10 pominięte, to musiał to być zabieg zamierzony, i tym samym adresaci ustawy mają pełne prawo zakładać, że nie ma ono w tym przypadku żadnego znaczenia. W konsekwencji przedsiębiorcy mają prawo odczytywać powyższe jako przyzwolenie dla łączenia działalności handlowej z działalnościami wymienionymi w tym punkcie. Zatem rozumienie przepisu art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy w ten sposób, iż ma on warunkować możliwość wyjęcia placówki handlowej spod zakazu handlu w niedziele i święta możliwością stwierdzenia, iż działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty czy turystyki i wypoczynku ma faktycznie, pod względem funkcjonalnym, przeważający charakter nad działalnością handlową, nie jest uzasadnione ani wykładnią językową, która wszak ma pierwszeństwo naci metodami pozajęzykowymi, ani tym bardziej wykładnią systemową.
Skoro ustawodawca nie wprowadził żadnych dodatkowych kryteriów wartościujących, jak przewidziane w innych punktach paragrafu kryterium przeważającej działalności, sąd nie jest uprawniony różnicować sytuację placówek w zależności od skali ich działania na poszczególnych płaszczyznach, powierzchni, obrotów uzyskiwanych z określonej działalności czy od jakiegokolwiek innego kryterium, jeśli placówki te spełniają jednocześnie rolę placówek stricte handlowych i zakładów prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku.
Przeciwko możliwości interpretowania przepisów ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni w sposób rozszerzający przemawia wreszcie fakt, iż stanowią one istotną ingerencję w zagwarantowaną konstytucji oraz ustawowo swobodę działalności gospodarczej. Przeciętny obywatel, w tym przedsiębiorca, czytając przepis prawa interpretuje go zazwyczaj językowo, a zatem ustawodawca, ograniczając swobody obywatelskie, powinien formułować te ograniczenia w taki sposób, aby ów przeciętny obywatel mógł zrozumieć, w jakim zakresie jego, prawa zostały ograniczone.
Wyrok SO w Olsztynie z dnia 3 marca 2023 r., VII Ka 119/23
Standard: 76540 (pełna treść orzeczenia)
art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy skarżącego warunkującej możliwość skorzystania ze wskazanego wyłączenia, choć na pierwszy rzut oka wydaje się zgodna z zamysłem ustawodawcy, to jednakże nie wynika z treści ustawy w sposób klarowny i czytelny. Przepis ten bez wątpienia zezwala na handel w niedziele i święta w placówkach takich jak np. sklepik znajdujący się w muzeum, na uczelni czy na stadionie. Jednakże ograniczenie jego działania tylko do takich, przykładowo wskazanych placówek handlowych oczywistym nie jest albowiem w istocie ustawodawca nie uwzględnił takich przypadków, w których proste przestrzenne i funkcjonalne rozdzielenie działalności i infrastruktury placówki handlowej od tej służącej zakładowi prowadzącemu działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku, nie jest możliwe, gdyż działalności te prowadzone są równolegle.
Ustawodawca w art. 3 pkt 1 ustawy wprawdzie wskazał czym jest placówka handlowa, jednakże jednocześnie nie zdefiniował jednak pojęcia zakładu prowadzącego działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku.
Tym samym nie wykluczono, że jeden z rodzajów działalności (i podporządkowana jej infrastruktura) musi (może) mieścić się w ramach (infrastruktury) innej działalności, wewnątrz niej, służyć jedynie zaspokajaniu potrzeb osób korzystających z zakładu, a nie stanowić odrębnego, niezależnego od tego zakładu bytu. Takiej zależności z dosłownego brzmienia przepisu wywodzić nie sposób.
Kryteria wielkościowe, powierzchniowe czy jakościowe nie mogą mieć znaczenia, skoro ustawodawca takich nie przewidział. Nie może mieć zatem znaczenia, że klub czytelnika zlokalizowany fizycznie wśród infrastruktury sklepu spożywczego oraz współdzielący z tym sklepem niektóre elementy tej infrastruktury nie może stanowić argumentu dla skorzystania z wyłączenia przewidzianego w ustawie, tylko z tego powodu, że przeznaczona dla niego przestrzeń jest stosunkowo niewielka. Co istotne, korzystać z Klubu Czytelnika może tylu użytkowników, ile jest w niej książek - wszak wszystkie je można wypożyczyć do domu. Aby zaś którąś z nich wypożyczyć, niezbędne jest przejście przez stanowisko kasowe obsługujące również sklep (...) Infrastruktura sklepu musi być dostępna, jeśli ma być zapewniony dostęp do czytelni, agencji turystycznej czy Punktu Informacji Turystycznej. Skoro zatem wszystkie te działalności zlokalizowane są w jednym miejscu i ich funkcjonowanie krzyżuje się z funkcjonowaniem pozostałych, nie można traktować ich w tradycyjnych kategoriach przestrzennych, wskazując, która z nich zawiera się w innej. Funkcjonują ono obok siebie i razem ze sobą.
O ile w przepisach art. 6 ust. 1 pkt 2, 5, 6, 7, 28, 29, i 30 ustawodawca posłużył się pojęciem działalności przeważającej - w rozumieniu nadanym przez art. 6 ust. 2 cytowanej ustawy - nad działalnością o charakterze handlowym, to nie zdecydował się on na taki zabieg w przypadku zakładów prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku. Zakładając zatem racjonalność ustawodawcy, uznać należy, że skoro przewidziane w art. 6 ust. 2 ustawy kryterium ilościowe zostało w przypadku art. 6 ust. 1 pkt 10 pominięte, to musiał to być zabieg zamierzony, i tym samym adresaci ustawy mają pełne prawo zakładać, że nie ma ono w tym przypadku żadnego znaczenia. W konsekwencji przedsiębiorcy mają prawo odczytywać powyższe jako przyzwolenie dla łączenia działalności handlowej z działalnościami wymienionymi w tym punkcie.
Zatem rozumienie przepisu art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy w ten sposób, iż ma on warunkować możliwość wyjęcia placówki handlowej spod zakazu handlu w niedziele i święta możliwością stwierdzenia, iż działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty czy turystyki i wypoczynku ma faktycznie, pod względem funkcjonalnym, przeważający charakter nad działalnością handlową, nie jest uzasadnione ani wykładnią językową, która wszak ma pierwszeństwo naci metodami pozajęzykowymi, ani tym bardziej wykładnią systemową.
Wyrok SO w Olsztynie z dnia 3 marca 2023 r., VII Ka 79/23
Standard: 76541 (pełna treść orzeczenia)