Przywrócenie terminu uchybionego z winy obrońcy

Zaniechanie przez obrońcę dokonania czynności stanowi przyczynę niezależną od strony w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k. i uzasadnia przywrócenie terminu. Dotyczy to bezspornie również złożenia w terminie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego. Oczywistym jest jednak zarazem, że samo ogólnikowe wskazanie na zaniedbanie obrońcy w tym zakresie nie może automatycznie skutkować przywróceniem terminu, lecz wymaga – stosownie do realiów konkretnej sprawy – odpowiedniego wykazania i weryfikacji twierdzeń wnioskodawcy. 

W realiach sprawy nie wchodzi w rachubę przyjęcie, że uchybienie terminowi do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku nastąpiło z przyczyn niezależnych od M. S., jest prawidłowe. Skazany miał bowiem świadomość toczącego się postępowania karnego, w tym jego aktualnego etapu oraz miał możliwość skontaktowania się ze swoim obrońcą i wyrażenia swojej woli co do złożenia przez niego wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku, zwłaszcza, że od momentu wydania wyroku przez sąd apelacyjny do momentu wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu upłynęło około 10 miesięcy. Tego rodzaju zachowanie wskazuje na brak dbałości M. S. o własne sprawy, co w rezultacie doprowadziło do uchybienia terminowi do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

Postanowienie SN z dnia 22 lutego 2024 r., II KZ 3/24

Standard: 76709 (pełna treść orzeczenia)

Niedotrzymanie terminu zawitego z winy obrońcy stanowi dla oskarżonego okoliczność niezależną, o której mowa w art. 126 § 1 k.p.k..

Dla przywrócenia terminu zawitego na dokonanie określonej czynności procesowej niezbędne jest wykazanie winy obrońcy skazanego, której nie można wywodzić z samego tylko faktu, że nie dokonał on określonej czynności, a to na wnioskodawcy ciąży powinność uprawdopodobnienia, że okoliczność, na którą się powołuje, jest od niego niezależna. Nie można bowiem przyjmować, że każde niewniesienie przez obrońcę oskarżonego wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, jest przez niego zawinione. Takie stanowisko prowadziłoby do rezultatów absurdalnych, w których strona postępowania mogłaby w zasadzie w dowolnym momencie zmienić zdanie co do woli zaskarżenia wyroku, składając wniosek o przywrócenie terminu z powołaniem się na zaniechanie obrońcy.

Samo zaś mylne przeświadczenie skazanego co do czynności swego obrońcy nie może wskazywać na winę tego ostatniego.

Postanowienie SN z dnia 21 czerwca 2023 r., I KZ 15/23

Standard: 76717 (pełna treść orzeczenia)

Obrońca wskazał przyczynę, z powodu której doszło do uchybienia terminu zawitego (zaburzenia słuchu). Nie uprawdopodobnił on jej zaistnienia w taki sposób, by uznać, że jego stan zdrowia winien być postrzegany jako przyczyna obiektywna i niezależna w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k. Przedstawienie bowiem jedynie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego występowanie szumów usznych, uznać należy za niedostateczne uprawdopodobnienie omawianej przesłanki.

Postanowienie SN z dnia 23 maja 2022 r., III KZ 18/22

Standard: 76726 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z treścią § 56 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu: „Na zaniechanie wniesienia środka odwoławczego adwokat obowiązany jest uzyskać zgodę klienta, w miarę możności pisemną. Brak tej zgody, niemożność jej uzyskania lub odmowę klienta jej udzielenia adwokat powinien niezwłocznie udokumentować pisemnie w aktach sprawy”.

Analiza akt sprawy nie wykazała realizacji takiej czynności przez adw. J. U.. Brak ostatecznego porozumienia się w kwestii zainicjowania postępowania kasacyjnego spowodowało zamknięcie W. B. drogi do sądu, czego – bacząc na zasady procesu karnego wynikające z Konstytucji RP oraz Kodeksu postępowania karnego - Sąd Najwyższy nie może zaaprobować.

W opisanych warunkach uznać zatem należało, że został skutecznie zakwestionowany fakt, iż niedotrzymanie terminu do złożenia wniosku w trybie przewidzianym w art. 524 § 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 2 k.p.k. nastąpiło z przyczyn zależnych wyłącznie od skazanego, co czyni zarzuty zażalenia trafnymi.

Postanowienie SN z dnia 28 lipca 2021 r., III KZ 30/21

Standard: 76771 (pełna treść orzeczenia)

Zaniechanie przez obrońcę złożenia w terminie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu II instancji stanowi przyczynę niezależną od strony w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k. i uzasadnia przywrócenie terminu. Oczywistym jest przy tym, że samo ogólnikowe wskazanie na zaniedbanie obrońcy w tym zakresie nie może automatycznie skutkować zastosowaniem instytucji z art. 126 § 1 k.p.k., lecz wymaga – stosowanie do realiów konkretnej sprawy – odpowiedniego wykazania i weryfikacji twierdzeń wnioskodawcy.

Postanowienie SN z dnia 16 czerwca 2021 r., II KZ 25/21

Standard: 76774 (pełna treść orzeczenia)

Jeśli złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku było uzgodnioną decyzją z obrońcą skazanego, to fakt niezłożenia takiego wniosku przez obrońcę skazanego (obrońcę z wyboru) może stanowić podstawę do złożenia przez skazanego wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie takiego uzasadnienia, oczywiście po spełnieniu wymagań zawartych w art. 126 § 1 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2020 r., III KZ 70/20

Standard: 76779 (pełna treść orzeczenia)

Brak uzgodnionej z oskarżonym rezygnacji z dokonania czynności złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku oraz wniesienia kasacji, wskazuje na zaniechania obrońcy. Stanowią one zawsze przyczynę niezależną od samego oskarżonego w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k., bez względu, czy są skutkiem zaniedbania obrońcy, czy też jego celowego działania, z wyłączeniem sytuacji, gdy są one efektem uzgodnionej z oskarżonym rezygnacji z dokonania czynności (zob. wyrok SN z dnia 18 marca 2015 r., III KZ 31/15).

Zgodnie z § 56 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu „na zaniechanie wniesienia środka odwoławczego adwokat obowiązany jest uzyskać zgodę klienta, w miarę możności pisemną. Brak tej zgody, niemożność jej uzyskania lub odmowę klienta jej udzielenia adwokat powinien niezwłocznie udokumentować pisemnie w aktach sprawy”. Dopiero „jeżeli adwokat uzna, że wniesienie środka odwoławczego w prowadzonej przez niego sprawie z wyboru lub z urzędu jest prawnie lub faktycznie bezzasadne, a klient z tym stanowiskiem się nie zgadza, powinien bez zbędnej zwłoki wypowiedzieć pełnomocnictwo. Dotyczy to również kasacji, skargi kasacyjnej, skargi konstytucyjnej i innych środków procesowych służących zmianie oraz wzruszeniu prawomocnych orzeczeń” (§ 57 wyżej wymienionego Zbioru). W tej sytuacji, nie ma istotnego znaczenia stwierdzenie obrońcy, że z uwagi na treść art. 84 § 1 k.p.k. nie miał obowiązku podejmowania czynności procesowych po prawomocnym zakończeniu postępowania, a więc także złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

Postanowienie SN z dnia 5 lutego 2020 r., V KZ 77/19

Standard: 76791 (pełna treść orzeczenia)

Zaniechanie przekazania oskarżonemu przez obrońcę informacji o treści wyroku, czy też pouczenia o prawie, terminie oraz sposobie zaskarżenia wyroku, a także niezłożenie przez obrońcę wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku i jego doręczenie nie wstrzymują bowiem biegu zawitego terminu przysługującego oskarżonemu do osobistego złożenia wniosku. Okoliczności te mogą natomiast zostać potraktowane jako niezależnie od skazanego przyczyny uzasadniające przywrócenie terminu do złożenia wniosku 

Postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 2019 r., V KZ 7/19

Standard: 76802 (pełna treść orzeczenia)

Nieuprawnionym jest zakładanie, że oskarżony niejako nie licząc na dokonanie odpowiednich czynności procesowych przez swego obrońcę, powinien je podejmować sam z zachowaniem stosownych terminów. Z przepisu art. 86 § 2 k.p.k. wynika bowiem jedynie, że działania obrońcy nie wyłączają działań samego oskarżonego, nie zaś, że oskarżony jest zobligowany do działania zawsze samodzielnie i niezależnie od działań swego procesowego zastępcy. Stanowisko przeciwne byłoby sprzeczne z istotą instytucji obrońcy, opierającej się na zaufaniu osoby reprezentowanej do jej procesowego przedstawiciela (por. postanowienia SN z dnia 18 marca 2015 r., III KZ 31/15 i z dnia 10 stycznia 2000 r., IV KKN 32/99).

Postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2017 r., II KZ 18/17

Standard: 76816 (pełna treść orzeczenia)

W doktrynie i orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się, że zawinione niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę jest przyczyną niezależną od oskarżonego, uzasadniającą przywrócenie mu tego terminu (por. postanowienia SN: z dnia 24 listopada 1974 r., II KZ 220/73; z dnia 3 października 1974 r., Z 32/74; z dnia 10 stycznia 2000 r., IV KKN 32/99).

Nieuprawnione jest również stwierdzenie Sądu zawarte w zaskarżonym postanowieniu, że skazany powinien sam, niejako nie licząc na ich dokonanie przez swego obrońcę, dokonywać czynności z zachowaniem stosownych terminów. Z przepisu art. 86 § 2 k.p.k. wynika bowiem jedynie, że działania obrońcy nie wyłączają działań samego oskarżonego, nie zaś, że oskarżony jest zobligowany do działania zawsze samodzielnie i niezależnie od działań swego procesowego zastępcy. Takie rozumienie przepisu art. 86 § 2 k.p.k. podważałoby bowiem sens funkcjonowania instytucji obrońcy oraz wypaczało istotę stosunku obrończego, który sprowadza się przecież nie tylko do samodzielności obrońcy w podejmowanych działaniach, ale przede wszystkim do zaufania osoby reprezentowanej do jej procesowego przedstawiciela (por. postanowienie SN z dnia 17 stycznia 2008 r., V KK 448/07).

W konsekwencji uznać należy, że zaniechania obrońcy stanowią zawsze przyczynę niezależną od samego oskarżonego w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k., bez względu, czy są skutkiem zaniedbania obrońcy, czy też jego celowego działania, z wyłączeniem sytuacji, gdy są one efektem uzgodnionej z oskarżonym rezygnacji z dokonania czynności.

Wyrok SN z dnia 18 marca 2015 r., III KZ 31/15

Standard: 17010

Powszechnie przyjmuje się, iż uchybienie terminowi zawitemu leżące po stronie obrońcy nie może obciążać oskarżonego i szkodzić jego interesowi procesowemu, gdyż jest to przyczyna od niego niezależna, a o jego przywrócenie oskarżonemu wnosić może także skutecznie obrońca, który terminowi temu uchybił. Aczkolwiek wskazuje się też, że nie może to dotyczyć sytuacji, gdy uchybienie przez obrońcę terminowi zawitemu wiąże się ze zmianą przez samą stronę stanowiska co do woli zaskarżenia orzeczenia (zob. np. postanowienie SN z dnia 6 października 2011 r., III KZ 65/11 czy postanowienie SA w Katowicach z dnia 28 listopada 2012 r., II AKz 681/12).

Postanowienie SN z dnia 23 maja 2013 r., III KZ 22/13

Standard: 41680 (pełna treść orzeczenia)

Uchybienie terminowi zawitemu, leżące po stronie obrońcy, nie może obciążać oskarżonego (skazanego) i szkodzić jego interesowi procesowemu, gdyż jest to przyczyna od strony niezależna w rozumieniu art. 126 § 1 k.p.k., nawet jeżeli wniosek o przywrócenie terminu wnosi w imieniu oskarżonego obrońca, który terminowi pierwotnie uchybił.

Wyrok SN z dnia 29 maja 2012 r., III KK 87/12

Standard: 17084 (pełna treść orzeczenia)

Skoro jedynie zawinione przez obrońcę uchybienie terminowi zawitemu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku jest przyczyną niezależną od samego oskarżonego i uzasadnia wystąpienie o przywrócenie mu tego terminu, to nie można z samego faktu niezłożenia przez obrońcę w ustawowym terminie takiego wniosku, z uwagi na ustalenie z oskarżonym, że wniosek ten nie będzie składany, wywodzić następnie okoliczności niezależnej od samego oskarżonego, gdy po upływie tego terminu zmienił on zdanie w kwestii wystąpienia z owym wnioskiem.

Jeżeli oskarżony zmieni swoje stanowisko odnośnie do dokonania określonej czynności, mimo uprzednich odmiennych ustaleń z obrońcą, to może zarówno sam, jak i poprzez tego obrońcę, wystąpić z daną czynnością pod warunkiem, że nadal mieści się w przewidzianym przez prawo terminie do jej dokonania albo, gdy zostanie wykazane, że z przyczyn innych, niż niezawinione przez obrońcę niedochowanie terminu, nastąpiło uchybienie temu wymogowi, z żądaniem przywrócenia terminu do takiego wystąpienia. 

Postanowienie SN z dnia 6 października 2011 r., III KZ 65/11

Standard: 42286 (pełna treść orzeczenia)

Niedotrzymanie terminu zawitego z winy obrońcy stanowi dla oskarżonego okoliczność niezależną, o której mowa w art. 126 § 1 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 24 lutego 2011 r., III KZ 4/11

Standard: 77799 (pełna treść orzeczenia)

Niedotrzymanie terminu zawitego z winy obrońcy traktowane jest jako przyczyna niezależna od strony, co uzasadnia przywrócenie terminu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1974 r., Z 32/74).

W wypadku gdy oskarżony ma obrońcę z urzędu, niedotrzymanie terminu określonego w art. 524 § 1 zd. 2 k.p.k. nie może być traktowane jako zaistniałe z „winy obrońcy”. Jeżeli obrońca z urzędu nie ma obowiązku podejmowania czynności po prawomocnym zakończeniu postępowania, to nie ma również obowiązku złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Tak więc w istocie oskarżony zastępowany przez obrońcę z urzędu po ogłoszeniu wyroku sądu odwoławczego działa już bez obrońcy.

Powyższe stwierdzenia prowadzą do wniosku, że oskarżonemu, który jest pobawiony wolności i z tego powodu nie brał udziału w postępowaniu przed sądem odwoławczym, należy doręczyć odpis wyroku sądu odwoławczego nawet wtedy gdy miał obrońcę z urzędu; dzień tego doręczenia jest początkiem biegu terminu do złożenia wniosku o doręczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem w celu wniesienia kasacji.

Postanowienie SN z dnia 28 marca 2003 r., III KZ 71/02

Standard: 35412 (pełna treść orzeczenia)

Wydanie przez sąd postanowienia o nieuwzględnieniu wniosku obrońcy o przywrócenie terminu do wniesienia złożonego przez niego środka zaskarżenia z powodu stwierdzenia, że niedotrzymanie nastąpiło z przyczyn zależnych od obrońcy, zobowiązuje sąd do doręczenia tego postanowienia oskarżonemu z pouczeniem o sposobie jego zaskarżenia (art. 100 § 2 k.p.k.) oraz o uprawnieniu wynikającym z treści art. 126 § 1 k.p.k. (art. 16 § 2 k.p.k.).

Uchybienie obrońcy, polegające na przekroczeniu terminu do złożenia środka zaskarżenia, nie może pozbawić oskarżonego możliwości zaskarżenia orzeczenia, jeżeli w niczym nie przyczynił się do uchybienia terminu

stworzenie oskarżonemu możliwości zaskarżenia orzeczenia w opisanej sytuacji jest obowiązkiem sądu, spoczywającym na nim od chwili wydania postanowienia o odmowie przywrócenia obrońcy terminu do wniesienia środka zaskarżenia. Ustawowym sposobem wypełnienia tego obowiązku jest doręczenie tego postanowienia oskarżonemu wraz z pouczeniem o sposobie i terminie zaskarżenia – co wynika wprost z treści art. 100 § 2 k.p.k. Nie sposób przecież prezentować w sposób racjonalny poglądu, że oskarżony nie jest stroną postępowania w sprawie o przywrócenie terminu do wniesienia na jego korzyść środka zaskarżenia.

Pouczenie oskarżonego o sposobie i terminie zaskarżenia postanowienia odmawiającego obrońcy przywrócenia terminu do wniesienia środka zaskarżenia, powinno być nadto uzupełnione pouczeniem o treści art. 126 § 1 k.p.k. i o uprawnieniu do złożenia – wraz z zażaleniem – wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia środka. Jeżeli bowiem przyczyna uchybienia obrońcy nie budziła wątpliwości, bo sprowadzała się do jego oczywistego zaniedbania, to sama tylko polemika oskarżonego z ustaleniami sądu byłaby nieskuteczna, gdyby oskarżony nie był pouczony o możliwości wykazania, że do uchybienia doszło z przyczyn od niego niezależnych. W tej sytuacji za niewątpliwy uznać należy obowiązek pouczenia oskarżonego przez Sąd – na podstawie art. 16 § 2 k.p.k. – o treści art. 126 § 1 k.p.k.

Wyrok SN z dnia 5 października 2000 r., II KKN 306/00

Standard: 34749 (pełna treść orzeczenia)

Zaniedbanie lub niewłaściwe wykonywanie obowiązków przez obrońcę nie może więc szkodzić oskarżonemu wówczas, gdy ten, jako właściwa strona w procesie, żadnej winy, w niedopełnieniu obowiązków przez obrońcę nie ponosi.

Ten pogląd Sądu Najwyższego, słusznie wyjaśniający istotę stanowiska obrońcy w procesie karnym, został potwierdzony podobnymi zapatrywaniami prawnymi, negującymi tezę, jakoby "adwokat i oskarżony stanowili jednolitą stronę procesową".

Przypomnieć także wypada, że Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 września 1962 r. (VI KO 25/62, OSNKW 1963, z. 5, poz. 94) stwierdził, że "uchybienie terminu zawitego do założenia rewizji z winy obrońcy stanowi przyczynę od strony niezależną w rozumieniu art. 213 § 1 k.p.k. i uprawnia sąd do przywrócenia tego terminu oskarżonemu". Wówczas nie podzielono poglądu Sądu Najwyższego, zawartego w postanowieniu z dnia 2 grudnia 1933 r. (Zb.O. 32/34), wiążącego z uchybieniem terminu zawitego przez obrońcę wszelkie niekorzystne skutki procesowe dla oskarżonego.

Na gruncie obowiązującego art. 111 § 1 k.p.k. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 listopada 1973 r. (II KZ 220/73) stwierdził, że "zaniedbanie albo niewłaściwe wykonywanie obowiązków przez obrońcę nie może szkodzić oskarżonemu wówczas, gdy ten jako właściwa strona w procesie żadnej winy w niedopełnieniu obowiązków przez obrońcę nie ponosi". Orzeczenie to wyjaśniło istotę "przyczyn od strony niezależnych", jako przesłankę uprawniającą sąd do przywrócenia terminu zawitego do wniesienia rewizji w sytuacji, gdy obrońca z urzędu po wydaniu wyroku nie porozumiał się z oskarżonym w kwestii wniesienia rewizji, uznając wyrok za korzystny dla oskarżonego i będąc subiektywnie przeświadczony, że skazany podzielił jego stanowisko w tej materii.

Biorąc zatem pod uwagę analizę stanowiska procesowego obrońcy należy podkreślić, że strona nie może ponosić żadnej winy za zaniedbanie swego pomocnika procesowego, albowiem negatywne zachowanie się obrońcy, wyrażające się m.in. w zaniechaniu złożenia środka odwoławczego w terminie zawitym, nie jest równoznaczne z negatywnym zachowaniem się samego oskarżonego.

W tym stanie należy wyrazić pogląd, że w razie niedotrzymania przez obrońcę terminu zawitego do wniesienia środka odwoławczego, oskarżony może powołać się na to, że uchybienie nastąpiło z przyczyny od niego niezależnej i wnieść o przywrócenie tego terminu (art. 111 § 1 k.p.k.), a sąd powinien w takim wypadku wniosek uwzględnić (art. 111 § 2 k.p.k.), bez względu na to, czy wniosek sporządził osobiście oskarżony, czy też w jego zastępstwie obrońca.

Postanowienie SN z dnia 27 stycznia 1994 r., WO 11/94

Standard: 38542 (pełna treść orzeczenia)

Uchybienie terminowi zawitemu do złożenia rewizji z winy obrońcy stanowi przyczynę od oskarżonego niezależną i uprawnia sąd do przywrócenia tego terminu.

Postanowienie SN z dnia 3 października 1974 r., Z 32/74

Standard: 40959 (pełna treść orzeczenia)

Zaniedbanie albo niewłaściwe wykonanie obowiązków przez obrońcę nie może szkodzić oskarżonemu wówczas, gdy ten jako właściwa strona w procesie żadnej winy w niedopełnieniu obowiązków przez obrońcę nie ponosi.

Postanowienie SN z dnia 24 listopada 1973 r., II KZ 220/73

Standard: 40631 (pełna treść orzeczenia)